Het schikkingspotentieel van de civiele rechter

De cursus is opgezet rondom een werkwijze die is opgebouwd uit vier fasen die elkaar logisch opvolgen en aansluiten bij de bestaande zittingspraktijk:

1. Startfase
2. Onderzoek ter zitting

kantelfase en de keuze

3. Schikkingsfase en rechterlijke doorzettingsmacht
4. Afsluiting

Doel van de aangereikte werkwijze is om samen met partijen een reële keuze te maken tussen ‘beslissen of schikken’, dan wel verwijzen naar mediation, en bovendien de mogelijkheden voor een schikking optimaal te benutten. Je wordt tijdens de cursus actief meegenomen in recente wetenschappelijke en psychologische inzichten, alsook in praktijkervaringen over het schikkingsgedrag bij partijen, advocaten en rechters. Procedurele rechtvaardigheid is daarbij steeds een belangrijke rode draad. Daarnaast leer je diverse onderhandelingstechnieken en rechterlijke interventies toe te passen en maatwerk aan partijen te leveren. Met rechterlijke interventies worden bedoeld: het voorlopig oordeel, bewijsoverwegingen, kansen risico-inschatting, het rechterlijk advies of rechterlijk voorstel, BAZO benoemen (= beste alternatief zonder overeenstemming), mogelijkheden om de laatste kloof te overbruggen (b.v. via baseball arbitration).

 Blok 1, dag 1 en 2

Voorafgaand aan de cursus wordt een voorbereidende opdracht gemaakt, die gaat over de vraag welke rechterlijke interventies en communicatieve vaardigheden jij als rechter nu al toepast, en wat de effectiviteit hiervan in jouw optiek is. Later in de cursus zullen wij hierop reflecteren, en samen bespreken welke nieuwe vaardigheden jij hiernaast kunt zetten.

Dag 1: Startfase
Op deze dag wordt eerst kort ingegaan op de ontwikkeling van de comparitierechter de afgelopen decennia, en wordt van gedachten gewisseld over de reikwijdte van de schikkingstaak van de rechter in het licht van diens regierol en de partijautonomie. Er wordt stilgestaan bij de verschillen tussen procedurele en distributieve rechtvaardigheid. Daarnaast wordt aandacht besteed aan het onderscheid tussen geschil en conflict, achterliggend conflict en onderliggende belangen. De effectiviteit van diverse rechterlijke stijlen (lijdelijk, faciliterend en sturend) komen aan bod en een nieuwe stijl wordt aangereikt: de ‘situationele stijl’. Gedurende de dag wordt steeds geoefend met communicatieve vaardigheden die in de startfase van de zitting van belang zijn voor o.m. het opbouwen van een goede (werk)relatie met partijen en advocaten, het ‘gehoord voelen’, het houden van balans, het omgaan met pittige weerstand en ‘praten met advocaten’. Ook oefenen we met het herkennen van overlevingsstrategieën bij jezelf (rode knoppen) en komen communicatie- en ruziepatronen aan bod.

Dag 2: Onderzoek ter zitting en kantelfase
De tweede dag staat in het teken van conflictkunde en communicatieve vaardigheden in de onderzoeksfase en de kantelfase. In de bovenstroom richt het onderzoek ter zitting zich op de feitenvaststelling, het ophelderen van vordering en verweer en het voeren van materiële regie op de juridische merites van de zaak. De focus ligt vandaag op het werken in de onderzoeksfase met belangen en drijfveren, emoties en wensen in de onderstroom. Een belangrijke vraag daarbij is steeds: wat is het hoogst haalbare niveau van conflictoplossing in deze kwestie? Aan de orde komen diverse onderwerpen die jou als rechter dieper inzicht in conflictkunde geven, zoals de mate van escalatie en conflictdiagnose, inzicht in de IJsberg, belangenonderzoek en het hanteren van belangentegenstellingen. Ook wordt met rollenspelen geoefend in het omgaan met primaire en secundaire emoties en krijg je als rechter inzicht in de dramadriehoek, Transactionele Analyse en jouw voorkeurspositie als rechter. Steeds met het doel om zoveel mogelijk relevante informatie boven water te krijgen, die later in de schikkingsfase bruikbaar is voor de schikkingsonderhandelingen. Tenslotte zoomen wij in op verschillende varianten van de kantelvraag na afronding van de onderzoeksfase, waarbij de keuze voor beslissen, schikken of mediation door de rechter wordt afgetast.

Blok 2, dag 3 en 4

Dag 3: Schikkingsfase en rechterlijke doorzettingsmacht
Deze dag staat in het teken van schikkingsonderhandelingen onder leiding van de rechter. Hoe gebruik je de ‘oogst’ uit de onderzoeksfase effectief voor het bereiken van een schikking. Enkele bewezen succesvolle interventies om de bereidheid tot schikken te vergroten passeren de revue, evenals een aantal belangrijke onderhandelingsthema’s: de vier principes van Harvard onderhandelen (distributief versus integratief onderhandelen), onderhandelingsstrategieën doorgronden en reguleren, de inzichten van Daniel Kahneman (“Thinking fast and slow”) en het belang hiervan voor de schikkingsrechter, het doorgronden van de Zone of Potential Agreement (ZOPA). In het verlengde hiervan wordt uitgebreid aandacht besteed aan het effectief inzetten van rechterlijke interventies. Er wordt geoefend met casusposities en vragen als: wanneer zet je welke doorzettingsmacht in, inhoudelijk of belangengericht? Wanneer is een voorlopig juridisch oordeel effectief, wanneer geef je bewijsoverwegingen of een kansen- risico-inschatting? En welke situaties vragen om een meer belangengerichte benadering waarbij de rechter een rechterlijk voorstel doet, de BAZO benoemt of mogelijkheden om de laatste kloof te overbruggen (b.v. via baseball arbitration). Verschillende technieken en vaardigheden worden aangereikt om de onderhandelingsfase zo effectief mogelijk te laten verlopen, en de kansen op een schikking te vergroten.

Dag 4. Rechterlijke doorzettingsmacht (vervolg), Afsluiting
Deze dag start met een korte terugblik en het vervolg op dag 3 over de rechterlijke doorzettingsmacht en regie op schikking. Ook komen best practices en valkuilen aan bod, en worden vragen beantwoord over ervaren dilemma’s in de schikkingsfase. Hoe behoud je rolvastheid en balans?

Daarna wordt ingezoomd op een goede afronding van de zitting zowel op inhoudelijk als op psychologisch niveau. Naast het vastleggen van een schikking in een proces-verbaal, komt onder meer aan de orde: hoe rond je af na herhaalde pogingen om te schikken, en het is (nog) niet gelukt. Hoe beloon je de moeite en het succes van de genomen stappen, in plaats van het benoemen van de mislukte poging. Daarnaast bespreken wij uiteenlopende regie-afspraken die de rechter met partijen kan maken als geen schikking is bereikt ter zitting, zoals meer tijd geven, afspraken over een routekaart naar de oplossing, voortzetting van de mondelinge behandeling (evt. online), huiswerk geven m.b.t. de schikkingsonderhandelingen etc.

Online terugkomdag

Tijdens deze online terugkomdag reflecteren wij samen met jou en andere cursisten op de effectiviteit van het geleerde in de dagelijkse zittingspraktijk. In een intervisie-achtige setting wordt gesproken over: Waar loop je tegenaan, wat werkt wel/niet, welke succeservaringen heb je gehad, waarin zou je je nog willen ontwikkelen, heb je een intervisievraag etc.?

Opzet

De cursus bestaat uit blok 1 (twee aaneengesloten dagen) en blok 2 (eveneens twee aaneengesloten dagen) en een online terugkommiddag (van maximaal drie uur). Het is een interactieve leergang, die bestaat uit een combinatie van kennisoverdracht, oefenen met vaardigheden in rollenspelen, individuele ontwikkeling en feedback en reflectie op jouw eigen rechterlijke stijl en ervaren dilemma’s in de schikkingsfase. Er wordt gewerkt met ingebrachte praktijkvoorbeelden wat het geleerde meteen toepasbaar maakt.