Rechters en officieren werken (veel) in hun eigen tijd. De één vindt dat geen probleem, de ander wel. Als je het zorgelijk vindt en stress wilt vermijden, wat doe je dan? Rechters, officieren van justitie en oio’s en r(h)io’s ontrafelden in de grote zittingszaal van de Hoge Raad de (dis)balans tussen werk en privé.
Niets in de wereld is mooier dan het rechterschap. Vindt raadsheer bij de Hoge Raad Marc Fierstra. Daar denkt de kleine Fierstra anders over. Tijdens een tienminutengesprek vertelt de onderwijzer dat de kinderen in de klas hadden gepraat over wat ze wilden worden. “De meesten hadden geen enkel idee”, vertelt Fierstra de verzamelde rio’s en oio’s, “maar mijn zoon wist wel wat hij niét wilde worden: rechter, want ‘dan moet je iedere avond en op zondag werken’.” Fierstra heeft de lachers op zijn hand, maar de boodschap is serieus. “Je betaalt een prijs voor dit vak. Je passie om recht te doen heeft een keerzijde”, zegt de raadsheer tegen zo’n honderd oio’s en r(h)io’s, die op 3 november naar de Hoge Raad zijn gekomen om tijdens een SSR-symposium de (dis)balans tussen werk en privé te ontleden.
Lekker druk
En dan te bedenken dat dagvoorzitter Ybo Buruma, collega van Fierstra bij de Hoge Raad, in zijn welkomstwoord juist had opgemerkt dat “werkdruk bij ons niet telt”. Nee, waar de werkdruk volgens Buruma pas écht om de hoek komt kijken, is bij Fierstra’s ‘bijbaan’ als voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak (NVvR). Als ‘vakbondsman’ weet Fierstra hoe moeilijk het is om werkdruk in de magistratuur op de agenda te krijgen. “Je hoort vaak: kijk eens naar de zorg. En jullie krijgen toch goed betaald, dus waar zeur je over? Dat is geen reden om er niet over te praten. Je hoort ook: ik hou wel van lekker druk. Hoe gaat het met je? Druk, druk, en anders deugt het niet. Wat de discussie ook bemoeilijkt is dat werkdruk een ervaring is – iedereen beleeft het anders. Een bestuurder zei laatst tegen mij: ‘Omdat het zo persoonlijk is, hoeven wij er niet over te praten’. Zijn boodschap was impliciet: mensen die klagen over werkdruk zijn eigenlijk niet opgewassen tegen het werk.”
De man met de hamer
De toegenomen invloed van de bedrijfsvoering leidt ertoe dat de activiteiten die rechters en officieren voldoening geven (nieuwe dingen leren, reflectie) kind van de rekening worden, weet Fierstra. De voorzitter van de NVvR: “De zaken staan centraal, en niet de mensen die die zaken moeten doen. En altijd het besef dat het aantal zaken dat we hebben structureel groter is dan we kunnen behandelen. Allemaal factoren die leiden tot stress.” En vergeet niet dat het werk van rechter en officier psychisch belastend is. “Het doet wat met je als je dag in dag uit bezig bent met moord en doodslag of verkrachting en kinderporno. Of als je bedreigd wordt. En altijd dat knagende besef dat in veel zaken misschien ook een andere beslissing genomen had kunnen worden. Spanningen die op den duur zwaar gaan wegen.” En dan meldt de man met de hamer zich, weet de voorzitter van de NVvR. “Zijn succes hangt af van de vraag of de zaken waarvan wij energie krijgen, opwegen tegen de ergernissen die energie kosten.”
Oog op elkaars balans
De minister voor Rechtsbescherming heeft na een slepend arbeidsconflict met de NVvR dit jaar een verkenner in het leven geroepen die zich buigt over de werkdruk. “En we gaan ervoor zorgen dat dit rapport niet ook in een la verdwijnt”, benadrukt Fierstra. Dat is ook in het belang van de minister, want “structurele werkdruk maakt de Rechtspraak onaantrekkelijk voor generaties die een ander werk-privébalans ambiëren dan ik als grijze heer.” Maar officieren en rechters hebben ook een eigen verantwoordelijkheid, voegt Fierstra eraan toe. “Wat kunnen we zelf doen? Let op jezelf, én op de ander.” Want, zegt ook voormalig president van de rechtbank Gelderland en huidig rector bij SSR Margreet Blaisse tijdens het symposium: “Het vak van rechter of officier is geen solitair vak. Je werkt alleen maar in samenhang met anderen. Zoek de verbinding met je collega’s – spar over de inhoud, over wat je lastig vindt en eventueel over de zorgen thuis.” Zoals Dineke de Groot, president van de Hoge Raad in haar welkomstwoord zei: “Wat doe je er met elkaar aan, als collega’s? Hoe hou je een oogje op elkaars balans?”
Koorddansen
Tijdens de paneldiscussie wil Robine de Lange, president van de rechtbank Den Haag, wel wat zeggen over die balans: “zolang de snelle Jelle, die héél veel werk kan verzetten, en de meer bedachtzame rechters, die er wat langer over denken, elkaar in evenwicht houden, is er niet zoveel aan de hand. Maar je kunt als rechter niet tegen je teamvoorzitter zeggen: ‘Dit zijn mijn wensen, je regelt het maar.’ Het is niet de taak van de werkgever om je privéleven te faciliteren. Je gaat met elkaar in gesprek en daarbij probeer je een balans te vinden.” Die balans is ook privé koorddansen, al was het maar omdat er “een wisselwerking is tussen de persoonlijke en de professionele omgeving van de rechter en de officier van justitie”, vindt procureur-generaal bij de Hoge Raad Edwin Bleichrodt. Hij waarschuwt de verzamelde oio’s en r(h)io’s: “Ook in je vrije tijd ben je rechterlijk ambtenaar.” Zelf, geeft Bleichrodt volmondig toe, heeft hij de perfecte balans tussen privé en werk niet gevonden. “Maar ik geef onmiddellijk toe dat we oog moeten hebben voor onze eigen grenzen, en voor die van onze collega’s. We moeten omzien naar elkaar. Daarmee beschermen we uiteindelijk ook de kwaliteit van de Rechtspraak.”
Geen lijdzaam slachtoffer
De (werk)druk is groot, maar daar hoef je geen lijdzaam slachtoffer van te zijn, vindt panellid en senior rechter in Rotterdam Frank Schoonen. Als je arbeidsethos is gestoeld op het adagium ‘strak in de leer, lak aan alles’, dan kom je al een heel eind. Schoonen: “Je bent vakkundig én autonoom.” Die onafhankelijkheid kun je volgens Schoonen gebruiken om te ontsnappen aan het schijnbare keurslijf van zittingen en roosters. “Heel veel mensen proberen het werk in hun werkdagen te proppen. Dat moet je doen als je dat fijn vindt, maar ik werk gewoon zeven dagen in de week. Mijn dochters doen ‘s avonds hun huiswerk aan de keukentafel, ik zit erbij en doe ook mijn werk. Ik zou niet anders willen.”
Balans door muziek
Iedere rechter of officier heeft iets nodig om de balans te vinden, memoreert procureur-generaal Bleichrodt. Hij speelt verdienstelijk cello. “Toen ik procureur-generaal werd, vroegen veel mensen mij: ‘Nu heb je zeker geen tijd meer voor muziek.’ Mijn antwoord was en is: ‘Juist nú heb ik muziek nodig om in balans te blijven’.” Advocaat-generaal Janneke Weening vindt de balans in yoga, waardoor ze haar werk bij het Openbaar Ministerie beter kan doen. “Met yoga beteugel je de wervelingen van je gedachten.” Want één ding is duidelijk: van die wervelingen en dat gepieker word je niet gelukkig, vertelt neurowetenschapper bij het Donders Instituut in Nijmegen Roshan Cools. “Ons brein raakt uitgeput als we ons doelgerichte controlenetwerk eindeloos actief houden en niet balanceren. Wanneer is het loslaten van controle een goed idee? Bij zaken die niet maakbaar zijn”, adviseert Cools. De verzamelde oio’s en r(h)io’s zouden volgens de hoogleraar cognitieve neuropsychiatrie hun voordeel kunnen doen met een uitspraak van de stoïcijnse filosoof Epictetus: “Ons lijden komt voort uit onze poging te controleren wat oncontroleerbaar is, of uit het verwaarlozen van wat wel in onze macht ligt.”
Tienjarig bestaan Rio-/oio-opleiding in 2024
In 2024 is het 10 jaar geleden dat de vernieuwde Rio/oio-opleiding van start ging bij SSR. Reden voor een feestelijke bijeenkomst in het najaar met mensen die veel voor de opleiding betekend hebben. Ook worden de afgelopen 10 jaar onder de loep genomen in een speciaal (online) magazine dat SSR hieraan wijdt. Meer informatie volgt op de SSR website.